پرورش درخت نخل
این گیاه از تیره نخل و از درختان مناطق گرمسیری بشمار می آید. حداقل دمای رشدبرای خرما ۱۰ درجه سانتی گراد و تنه آن در ۷- درجه سانتی گراد از بین می رود اما جوانه های انتهایی آن که توسط الیاف پوشیده شده است، می توانند تا ۱۵- درجه سانتی گراد را تحمل کنند.
نلخ طالب تابستان های گرم و خشک می باشد. به ویژه هنگام رسیدن میوه به هوای گرم و خشک نیاز دارد. ریشه های خرما افشان بوده و تا اعماق خاک نفوذ می کنند.
نخل به خشکی و شوری خاک و غرقاب شدن خَاک بسیار مقاوم است اما وجود رطوبت کافی در خاک موجب افزایش عملکرد می شود. تنه نخل از نوع تنه های راست و بدون انشعاب بوده و از تجمع دمبرگ ها حاصل می شود.
رشد قطری تنه در اثر رشد عرضی دمبرگ های آن می باشد. برگ های نخل که پیش نیز نامیده می شوند، به طور مارپیچ دور تنه قرار می گیرند. برگ ها مرکب شانه ای بوده و در حدود پنج تا هفت سال عمر می کنند.
جوانه انتهایی در اثر رشد درطی سال، ۱۰ الی ۲۵ برگ جدید تولید می کند و به تدریج که برگ های جدید در انتهای گیاه حاصل می شوند، برگ های پایین خشک می گردند که باید آنها را بریده و از تنه جدا نمود.
هر درخت بالغ خرما ۸۰ الی ۱۴۰ برگ فعال دارد. خوشه های مرکب گل که پنگ نامیده می شوند، در سن ۶ الی ۱۰ سالگی خرما از جوانه های جانبی بین دمبرگ و تنه ظاهر می شوند.
خوشه ها، داخل چمچمه یا تارونه قرار می گیرند. هنگام رسیدن خوشه، چمچمه ها سفت و سخت شده و چوبی می گردند. خرما گیاه دوپایه می باشد و گل های نر و ماده جدا از هم بر روی پایه های جداگانه ظاهر می شوند.
گل های نر، حاوی سه کاسبرگ، سه گلبرگ فلسی و ۶ عدد پرچم، گل های ماده آن سه کاسبرگ، سه گلبرگ و یک مادگی سه برچه ای بهم فشرده دارند. گرده افشانی خرما گرچه به وسیله باد انجام می گیرد اما برای تولید محصول بیشتر گرده افشانی دستی انجام داده می شود.
برای این منظور خوشه های نر را جدا نموده و با تکان دادن بر روی خوشه های ماده، گرده افشانی انجام می گیرد. برای هر ۵۰-۳۰ درخت ماده، یک درخت نر کفایت می کند.
انتخاب ارقام نر مطلوب در کیفیت میوه تأثیر بسزایی دارد. زیرا پدیده فراردگذاری و بروز صفات پدری نوع دانه گرده در کیفیت فرابر میوه تأثیرگذار می باشد. برای افزایش کیفیت میوه و کاهش سال آوری، تنک کردن خوشه ها ضروری می باشد.
برای این منظور در مرحله اول در ازای ۸ الی ۱۲ برگ یک خوشه نگهداری شده و خوشه های اضافی حذف می شوند.
در مرحله دوم، خوشچه های میانی هر خوشه قطع می شود. در مرحله سوم خوشچه های باقی مانده را کوتاه می کنند و بالاخره در مرحله چهرام میوه های هر خوشچه تنک می شوند.
بدین ترتیب ۶۰-۳۰ درصد از میوه ها تنک می شوند و در روی هر خوشه ۱۲۰۰-۷۰۰ عدد میوه باقی می ماند که معادل ۱۰-۷ کیلوگرم میوه رسیده می باشد. هر درخت بالغ خرما می تواند سالانه ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم محصول حاصل کند اما در ایران به طور متوسط محصول هر درخت ۲۰-۱۵ کیلوگرم می باشد.
خرما از میوه های سته بشمار می آید و تمایل به تولید میوه بی دانه دارد که ارزش خوراکی ندارند. میوه های رسیده آن قهوه ای روشن تا تیره بوده و دارای برون بر و میان بر گوشتی و درون بر لیفی می باشند.
دانه های خرما آندوسپرم شاخی دارند. مراحل مختلف رشد و نمو میوه شامل حبابوک، کیمری، خلال، رطب و تمر می باشد. طی مرحله گرده افشانی، وجود رطوبت و بارندگی ضروری نبوده زیرا مانع بارور شدن گل های ماده می شود.
در مرحل سبز و نارس میوه (مرحله حبابوک و کیمری) مقدار کمی باران ملایم مفید بوده و اگر در اثر رطوبت در میوه ترک ایجاد شود، پس از مدتی جوش می خورد اما اگر نخلستان قبل از بارندگی آبیاری شود، احتمال ترک خوردن و فاسد شدن میوه افزایش می یابد.
بارندگی و رطوبت اواخر تابستان در مراحل آخر رسیدن میوه مضر بوده و موجب فاسد شدن میوه و بروز ناهنجاری نوک سیاه می شود. میزان اسید میوه در مرحله حبابوک بیشتر است.
در مرحله کیمری تغییرات زیادی در میوه ایجاد شده، میزان وزن تر و قند میوه افزایش می یابد. در مرحله خلال، میوه رنگ سبز مایل به زرد دارد و در مرحله رطب رنگ قهوه ای تیره حاصل می شود.
در مرحله تمر(تمار) میزان قند میوه به حداکثر می رسد و میوه آب زیاد از دست داده و قابل برداشت می شود. ازدیاد خرما از طریق جدا کردن تنه جوش هایی که به صورت شاخه های فرعی می باشند، انجام می گیرد.
برای این منظور به اطراف درخت خاک می دهند تا تنه جوش ها ریشه دار شوند و بعد از ۴-۳ سال که رشد کافی نمودن، آنها را از درخت جدا کرده و در محل اصلی می کارند. فاصله کشت ارقام پابلند ۱۰-۹ متر و ارقام پاکوتاه ۷ متر در نظر گرفته می شود.
برای جدا کردن تنه جوش ها، ابتدا در اطراف آن گودال ایجاد کرده و تنه جوش بعد از بریده شدن از تنه پایه مادر همراه با ریشه ها به محل اصلی منتقل می گردد. تنه جوش های ریشه دار که وزن آنها بین ۲۰ الی ۴۰ کیلوگرم می باشد در گودال های از قبل ایجاد شده کاشته می شوند.
هنگام انتقال پاجوش به محل اصلی باید دقت نمود که به نهال و بویژه به جوانه انتهایی آن آسیب نرسد.
برگ های پایین تنه جوش را قطع می کنند به طوری که ۱۰ الی ۱۲ برگ باقی می ماند و ارتفاع تنه جوش به ۹۰-۷۵ سانتی متر می رسد. چنانکه ذکر گردید ریشه های نخل به خشکی و غرقاب بودن خاک مقاوم بوده و در ۶-۵ سال اول در اطراف نهال های جوان حوضچه ایجاد کرده و سعی می شود که مداوم در حوضچه رطوبت باشد.
ارقام زیادی از خرما در ایران پرورش داده می شوند که براساس سفتی و نرمی میوه می توان آنها را به سه دسته گروه خشک، نیمه نرم و نرم تقسیم نمود.
از ارقام خشک خرما می توان به خارک و دیری اشاره کرد که ارزش تجاری کمتری داشته و میوه آنها به عنوان آجیل مورد استفاده قرار می گیرد و فاقد شیره می باشند. خرمای شاهانی، مضافتی، کبکاک، خضراوی و حلاوی از ارقام نیمه نرم بشمار می آیند.
بهترین ارقام خرما نوع نرم می باشد و از ارقام خرمای نرم که محصول صادراتی نیز می باشد می توان به خرمای سعمران(سایر) اشاره نمود.
